Народныя песні і музыка ў жыцці сялян Асіповіччыны (ХIХ-пачатак ХХ ст.ст.) 12.02.10, № 11

Народныя песні і музыка спрадвеку лічыліся неад’емнай
часткай сялянскага і грамадзянскага быту сялян Асіповіччыны, як і Беларусі
ўвогуле. Асабліва шырока былі распаўсюджаны сярод сельскага насельніцтва песні.
Іх бытавала вельмі шмат, розных па тэматыцы і па зместу. У беларускіх народных
песнях праявіўся талент нашага народа, яго мастацкія здольнасці.

 

У асіповіцкіх мясцінах вызначаліся багаццем і
адметнасцю абрадавыя песні, якімі суправаджаліся розныя рытуалы: радзінны
(хрэсьбінны), вясельны, калядны, масленічны, талачынны, велікодны, купальскі,
дажынкавы і інш. Вялікае месца ў жыцці нашых продкаў займалі таксама песні,
якія не былі звязаны з выкананнем абрадавых дзеянняў. У іх адлюстраваны многія
бакі народнага жыцця: сямейныя адносіны, каханне, працоўная дзейнасць і інш. У
песнях апавялася прырода.

 

Нашы продкі спявалі песні ва ўсе поры года, у буднія
і святочныя дні, у час вячорак (попрадак), ігрышчаў (вечарынак), падчас працы на
ніве, сенакосе, пры праполцы і ўборцы лёну і канопляў, як пасвілі жывёлу, па
дарозе ў лес за грыбамі і ягадамі. Былі сярод гэтых песень вясёлыя, жартоўныя і
сумныя. Многія з іх сваёй задушэўнасцю і прыгажосцю краналі душу і сэрца,
вызывалі слязінку, увасаблялі высокую народную мараль.

 

Трэба адзначыць, што спяванне хорам ці сольна — старадаўняя
традыцыя беларускіх сялян. На Асіповіччыне, як і іншых мясцінах нашай краіны,
спяваць вучылі сялянскіх дзяцей з самага маленства маці ці бабуля. Менавіта імі
або іншымі дарослымі членамі сям’і дзецям прывівалі любоў да народнай песні,
выхоўваліся ў іх эстэтычныя пачуцці. Спевам сялянскіх дзяцей вучылі таксама ў
царкоўных школах і народных вучылішчах.

 

Як расказваюць старажылы, спяваць мясцовыя сельскія
жыхары даўней любілі і ўмелі. У сялянскім асяроддзі амаль ні адно святочнае
застолле ці ігрышча (вечарынка), ні адзін абрад не абыходзіліся без песень.

 

У другой палове XIX-пачатку XX стагоддзя сярод
насельніцтва Асіповіччыны, як і Беларусі ўвогуле, быў шырока распаўсюджаны такі
жанр вуснай народнай творчасці, як прыпеўкі , якія ўяўляюць сабой кароценькія,
звычайна чатырохрадковыя, песенькі. Асабліва іх шмат спявала сельская моладзь
на ігрышчах.

 

У прыпеўках, як і песнях, адлюстраваны каханне,
жартоўныя і вясёлыя матывы. Многія з іх былі прасякнуты задорам, тонкім і
здаровым гумарам, узнімалі настрой удзельнікаў ігрышчаў. Вось некалькі
прыпевак, зафіксаваных на Асі-повіччыне:

 

Усё я пела, усё я пела,

Усё я весялілася.

Ды адно мяне згубіла:

У дурня я ўлюбілася.

У майго мілёначка

Вось такусенькі насок —

Дзевяць курачак садзіцца,

А дзесяты петушок.

Сорак лет кароўкі нет,

А маслам адрыгаецца,

Пайшоў курыцу даіць,

А курыца брыкаецца.

Скора, скора снег растане,

З гор палеецца вада,

Скора мілы мой прыедзе,

І не буду я адна.

Коля, Коля, твае коні

Пад гарою воду п’юць.

Коля, Коля, твае вочкі

Мне пакою не даюць.

 

Песні і прыпеўкі нярэдка спявалі пад вясёлыя гукі
музыкаў. У нашых вёсках спрадвеку былі свае таленавітыя музыкі-самавучкі:
гарманісты, скрыпачы, цымбалісты, бубя-ністы. Была пашырана таксама ігра на
драўляных лыжках, трашчотках. Здаўна шырока ўжываўся такі інструмент, як дудка.

 

Трэба адзначыць, што музыкі, асабліва гарманісты,
карысталіся вялікай пашанай і любоўю нашых продкаў. Аб павазе да іх сведчаць
вось гэтыя даўнія, напоўненыя пяшчотай прыпеўкі:

 

Гарманіста я любіла,

Гарманіста цешыла,

Гарманісту на плячо

Сама гармошку вешала.

Гарманіст, гарманіст,

Румяныя шчочкі,

Праз цябе, гарманіст,

Я не спала ночкі.

Рассыпся, гарох,

На чатыры кучкі,

А ў нашага гарманіста

Залатыя ручкі.

 

Праўда, часам складалі і спявалі прыпеўкі пра музыкаў
і гумарыстычнага, кплівага характару, як, напрыклад:

 

Гармонь новы,

Крышка сцёрта,

Гарманіст пахож

На чорта.

А музыка без языка,

Каля печкі трэцца:

— Дзевачкі-паненачкі,

Пусціце пагрэцца!

 

Без музыкаў на Асіповіччыне не абыходзілася ні адна
ўрачыстасць. Пад іх нястомнае гранне на ігрышчах весялілася, вадзіла карагоды і
танцавала моладзь. Былі сярод іх свае завадзілы і танцоры, якія валодалі
спрытам, прыроджанымі здольнасцямі і ўмельствам. Танцы выконваліся ў хуткім ці
ўмераным рытмах і звычайна суправаджаліся прысядкамі, падскокамі,
прыхлопваннямі ў далоні, прытоптваннямі ў такт музыкі, бойкімі і задз-рыстымі
прыпеўкамі або песнямі.

 

Сярод сельскіх жыхароў Асіповіччыны любоўю
карысталіся такія танцы, як полька, вальс, кракавяк, кадрыля, падэспань і інш.
Як правіла, яны выконваліся дружна, зладжана, з дзівоснай бадзёрасцю і спрытам.

 

Народныя песні, прыпеўкі, музыка і танцы для нашых
продкаў — своеасаблівы эліксір, які разганяў сум. У спевах, віхрах карагодаў і
танцаў пад вясёлае гранне музыкаў забываліся штодзённыя клопаты і цяжкасці
сялянскага жыцця.

 

Ганна ДУЛЕБА,

кандыдат гістарычных навук, гісторык і этнограф.